ناباروری

ناباروری، به معنای عدم موفقیت زوجین در بارداری، علی رغم رابطه جنسی محافظت نشده و به مدت یک سال می باشد. افراد نابارور باید بدانند که تنها نیستند و این مشکل قابل درمان می باشد. ناباروری می تواند از طرف هر دو زوجین و یا ترکیبی از فاکتورهایی باشد که مانع بارداری می شوند. افراد نابارور باید بدانند که تنها نیستند و این مشکل قابل درمان می باشد. خوش بختانه درمان های ایمن و موثری جهت بهبود وضعیت بارداری وجود دارد.

ناباروی و عقیم بودن دو موضوع و مبحث جدا از هم می باشند،چرا که عقیم بودن به معنای ناتوانی دائمی در تولید فرزند می باشد اما ناباروی عارضه ای موقت است که اگر تحت درمان صحیح قرار گیرد قابلیت بهبود دارد و فرد می تواند به راحتی صاحب فرزند شود. در علم پزشکی ناباروری به معنای فعالیت جنسی مداوم12 ماهه زن و شوهری که در سن باروری ، بدون استفاده از روش های پیشگیری کننده به منظور داشتن فرزند می باشد که متاسفانه نتیجه مثبتی دریافت ننموده و جنینی تولید نمی شود. به طور کلی ناباروی به معنای عدم توانایی در تولید نوزاد زنده است.

علل اصلی ناباروی در خانم ها وآقایان

حدودا 20 درصد از زوجین دچار مشکل ناباروی هستند، این عارضه به یکی از بحران های جدی و نگران کننده زندگی زناشویی تبدیل گشته است.ناباروی دلایل مختلفی دارد، که ممکن است منشا پدری یا مادری داشته باشد.

دلایل ناباروی مردان

رایج ترین دلایل ناباروری مردان شامل موارد زیر می شود:

تولید یا عملکرد غیر طبیعی اسپرم به دلیل بیضه های نزول نکرده، نقص ژنتیکی، مشکلات سلامتی مانند دیابت، یا عفونت هایی مانند کلامیدیا، سوزاک، اوریون یا HIV. بزرگ شدن وریدهای بیضه (واریکوسل) نیز می تواند بر کیفیت اسپرم تأثیر بگذارد.

مشکلات تولید اسپرم به دلیل مشکلات جنسی مانند انزال زودرس. برخی بیماری های ژنتیکی مانند فیبروز کیستیک؛ مشکلات ساختاری، مانند انسداد در بیضه؛ یا آسیب یا آسیب به اندام های تناسلی.

قرار گرفتن بیش از حد در معرض عوامل محیطی خاص مانند آفت کش ها و سایر مواد شیمیایی و تشعشعات. سیگار کشیدن، مصرف الکل، ماری جوانا، استروئیدهای آنابولیک و مصرف داروها برای درمان عفونت های باکتریایی، فشار خون بالا و افسردگی نیز می تواند بر باروری تأثیر بگذارد. قرار گرفتن مکرر در معرض گرما، مانند سونا یا جکوزی، می تواند دمای بدن را افزایش دهد و ممکن است بر تولید اسپرم تأثیر بگذارد.

آسیب های مربوط به سرطان و درمان آن، از جمله پرتودرمانی یا شیمی درمانی. درمان سرطان می تواند تولید اسپرم را، گاهی اوقات به شدت، مختل کند.

دلایل ناباروری خانم ها

علل ناباروری زنان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

اختلالات تخمک گذاری

بر آزاد شدن تخمک از تخمدان تأثیر می گذارد. این اختلالات شامل اختلالات هورمونی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک است. هایپرپرولاکتینمی، وضعیتی که در آن پرولاکتین بیش از حد – هورمونی که تولید شیر مادر را تحریک می کند – ممکن است در تخمک گذاری اختلال ایجاد کند. هورمون تیروئید بیش از حد (پرکاری تیروئید) یا بسیار کم (کم کاری تیروئید) می تواند بر چرخه قاعدگی تأثیر بگذارد یا باعث ناباروری شود. سایر علل زمینه ای ممکن است شامل ورزش بیش از حد، اختلالات خوردن یا تومور باشد.

ناهنجاری های رحم یا دهانه رحم

 از جمله ناهنجاری های دهانه رحم، پولیپ در رحم یا شکل رحم. تومورهای غیرسرطانی در دیواره رحم ممکن است با انسداد لوله های فالوپ یا جلوگیری از کاشت تخمک بارور شده در رحم باعث ناباروری شوند.

انسداد لوله فالوپ

 اغلب به دلیل التهاب لوله فالوپ (سالپنژیت) ایجاد می شود. این می تواند ناشی از بیماری التهابی لگن باشد که معمولاً در اثر عفونت مقاربتی، اندومتریوز یا چسبندگی ایجاد می شود.

آندومتریوز

این بیماری زمانی رخ می دهد که بافت آندومتر در خارج از رحم رشد می کند، ممکن است بر عملکرد تخمدان ها، رحم و لوله های فالوپ تأثیر بگذارد.

نارسایی اولیه تخمدان (یائسگی زودرس)

 زمانی که تخمدان ها از کار می افتند و قاعدگی قبل از 40 سالگی به پایان می رسد. اگرچه علت اغلب ناشناخته است، عوامل خاصی با یائسگی زودرس مرتبط هستند، از جمله بیماری های سیستم ایمنی، شرایط ژنتیکی خاص مانند سندرم ترنر یا ناقلین سندرم X شکننده و پرتودرمانی یا شیمی درمانی.

چسبندگی لگن

 نوارهایی از بافت اسکار که اندام‌هایی را که می‌توانند پس از عفونت لگن، آپاندیسیت، اندومتریوز یا جراحی شکم یا لگن ایجاد شوند، متصل می‌کنند.

سرطان و درمان آن

برخی از سرطان ها – به ویژه سرطان های تولید مثل – اغلب باروری زنان را مختل می کنند. هم پرتودرمانی و هم شیمی درمانی ممکن است بر باروری تأثیر بگذارند.

درمان ناباروی

برخی از مشکلات بارداری در خانم ها یا آقایان ممکن است ترکیبی از چندعوامل بالا باشد،خوشبختانه باید گفت که با پیشرفت علم امروزه پزشکان برای هر کدام از عواملی که باعث ناباروی می گردد راه حل های درمانی مختص به آن را بکار می گیرند.

در صورت مشخص نبودن علت ناباروری فرد، یکی از راه حل هایی ابتدایی که پزشک در تشخیص ناباروی در نظر می گیرد بررسی کردن مشکلات تیروئیدی می باشد.

همانگونه که گفته شد با توجه به عارضه ای که منجر به ناباروی درفرد می گردد روش های درمانی نیز متفاوت می باشد در برخی مواقع برای رسیدن به نتیجه مطلوب تنها راه درمان جراحی می باشد. واریکوسل در مردان عارضه ای می باشد که برای درمان آن لازم است جراحی انجام گیرد. برای درمان ناباروری در خانم ها پزشک متخصص از روشهای زیر می تواند بهره گیرد:

هیستروسکوپی

وارد کردن دستگاه هیستروسکوپ در داخل رحم و جهت بررسی مشکل ناباروی می باشد که پزشک متخصص در صورت وجود زخم یا بافت های اضافی، اقدام به خارج نمودن آن می نمایند و یا لوله هایی رحمی که مسدود گشته اند را باز می نماید.

لاپاراسکوپی

عمل جراحی لاپاراسکوپی، نوعی جراحی است که پزشک با وارد کردن دستگاه لاپاراسکوپی به همراه دوربین مشکلات مربوط به آندومتریوز یا مسدود بودن لوله فالوپ را برطرف می نماید.

اهدا کردن تخمک

برخی از خانم ها به دلیل افزایش سن ممکن است کیفیت تخمک هایشان پایین بیاید یا حتی تخمکی تولید ننمایند و در نتیجه دچار ناباروی شوند،در این مواقع اهدا کردن تخمک جهت لقاح آزمایشگاهی با اسپرم همسر، روشی مناسب برای باروری کردن تخمک های سالم  و تولید نوزاد می باشد.

جایگزن کردن رحم

برخی از بانوان با اینکه تخمدان سالمی دارند و تخمک گذاری آنها مشکلی نداردبه دلایل مختلفی دچار مشکلاتی رحمی هستند می گردند ، در این مواقع می توان از روش لقاح آزمایشکاهی زوجین و پرورش سلول تخم (زیگوت)در رحم خانم دیگر نوزادی سالم را متولد نمود.

دارو درمانی و تغذیه سالم

چنانچه افراد مشکل تخمک گذاری داشته باشند دربرخی موارد با تجویز دارو می توان این مشکل را برطرف نمود. تجویز داروهایی چون کلومیفن‌سیترات، لتروزول یا گنادوتروپین، سبب تحریک فرایند تخمک‌گذاری می گردد. همچنین  مصرف هم‌ زمان ویتامین‌های E و D3 شانس باروری در زنان را نیز افزایش می دهد.

عدم بارداری، یکی از شایع ترین علائم ناباروری است و تقریبا می توان گفت که این مشکل با هیچ نشانه مشخص دیگری همراه نیست. در برخی موارد، خانم های نابارور، سیکل قاعدگی نامنظمی دارند. در آقایان نابارور نیز علائمی از تغییرات هورمونی مانند تغییر در رشد موها و یا اختلالات جنسی مشاهده می شود. بسیاری از والدین، در نهایت به دنبال اقدامات درمانی خواهند رفت.

معمولا تا قبل یک سال عدم موفقیت در بارداری، نیازی به مراجعه به پزشک نیست. خانم ها در شرایط زیر باید زودتر نسبت به درمان اقدام کنند:

• عدم بارداری بعد از گذشت شش ماه در سنین بالای 35 سال
• سیکل قاعدگی نامنظم
• سیکل قاعدگی همراه با درد
• سابقه ابتلا به اندومتریوز و یا بیماری التهابی لگن در گذشته
• سابقه سقط جنین مکرر
• درمان سرطان

هم چنین در موارد زیر نیاز است زوجین به پزشک مراجعه کنند:

• پایین بودن تعداد اسپرم ها
• سابقه مشکلات مربوط به پروستات و یا بیضه ها
• کوچک بودن بیضه ها و یا تورم کیسه بیضه

تمام مراحل تخمک گذاری و باروری باید به خوبی طی شود تا بارداری اتفاق بیفتد. مشکلات ناباروری می تواند از طرف مرد، زن و یا هر دو باشد. اما در کل:

• حدود یک سوم موارد، مشکل از طرف مرد است
• حدود یک سوم دیگر، مشکل از طرف خانم است
• و در مابقی موارد، مشکل ناباروری از طرف هر دو زوجین است.

 

علت ناباروری در مردان

• تولید غیر طبیعی اسپرم و یا اختلال در عملکرد اسپرم، به دلیل بیضه نزول کرده، عوامل ژنتیکی، مشکلات سلامتی مانند دیابت، عفونت هایی مانند کلامیدیا، گنوره آ و HIV. بزرگ شدن رگ های خونی بیضه نیز می تواند بر کیفیت اسپرم تاثیر بگذارد.
• مشکل در رسیدن اسپرم، به دلیل مشکلات جنسی مانند انزال زودرس، برخی بیماری های ژنتیکی خاص مانند فیبروز کیستیک، مشکلات ساختاری مانند انسداد بیضه ها و یا آسیب و صدمات وارده به ارگان های تناسلی.
• تماس بیش از حد با آلاینده های شیمیایی، مانند آفت کش ها و یا سایر مواد شیمیایی و اشعه ها. سیگار، الکل و مصرف برخی داروها در درمان عفونت های باکتریایی، فشار خون بالا و افسردگی می تواند بر میزان باروری تاثیر بگذارد.
• آسیب های ناشی از سرطان و درمان های مربوطه، از جمله رادیوتراپی و شیمی درمانی که می توانند روند تولید اسپرم را مختل کنند.

علت ناباروری در خانم ها

• اختلالات تخمک گذاری بر روند آزاد شدن تخمک ها از تخمدان ها تاثیر می گذارند، که می تواند شامل اختلالات هورمونی مانند سندرم تخمدان پلی کستیک باشد.
• ناهنجاری های رحم و دهانه رحم، مانند تشکیل پولیپ در رحم و یا تغییر شکل رحم. تومورهای خوش خیم و غیر سرطانی در دیواره رحم (فیبروم رحم) می توانند با مسدود کردن لوله های فالوپ و یا توقف تخمک گذاری، باعث ناباروری شوند.
• آسیب و یا انسداد لوله های فالوپ
• اندومتریوز، زمانی اتفاق می افتد که بافت اندومتریال، خارج از رحم رشد می کند و این اختلال می تواند بر روی عملکرد تخمدان ها، رحم و لوله های فالوپ تاثیر بگذارد.
• یائسگی زودرس، توقف تخمک گذاری قبل از چهل سالگی.
• چسبندگی لگنی

جهت تشخیص ناباروری، پزشک به بررسی سوابق پزشکی و هم چنین عادات جنسی زوجین می پردازد و تست هایی را تجویز می کند. در آقایان باید سلامت بیضه ها و تولید اسپرم بررسی شود. به همین خاطر، تست هایی از قبیل آنالیز مایع منی، تست های هورمونی، بیوپسی از بافت بیضه و یا سایر تست های تصویربرداری انجام خواهد شد. در خانم ها نیز باروری به سلامت تخمک های آزاد شده از تخمدان ها بستگی دارد. چرا که تخمک با عبور از لوله های فالوپ به اسپرم می رسد و روند باروری آغاز خواهد شد. انجام تست های تخمک گذاری و اندازه گیری سطح هورمون ها در دوران تخمک گذاری و یا سایر تست های تصویربرداری در نظر گرفته خواهد شد.

دیگر تست های تشخیصی در تعیین باروری خانم ها عبارتند از:

• هیستروسکوپی. بسته به علائم موجود، این تست جهت بررسی بیماری های رحمی از سوی پزشک تجویز خواهد شد. در این تست، دستگاهی ظریف از طریق دهانه رحم وارد رحم می شود.
• لاپاراسکوپی. جراحی با کمترین میزان تهاجم که از طریق ایجاد برشی بسیار کوچک زیر ناف و وارد شدن دستگاه به منظور بررسی لوله های فالوپ، تخمدان ها و رحم انجام می شود. این تست هر گونه اسکار، انسداد و یا ناهنجاری در نواحی گفته شده را نشان می دهد.

درمان  ناباروری با توجه به موارد زیر در نظر گرفته می شود:

• علت بروز ناباروری
• مدت زمان ناباروری
• سن و شرایط جسمانی زوجین

درمان در آقایان می تواند شامل ایجاد تغییر در سبک زندگی، مصرف دارو و یا جراحی (رفع مسدود شدن اسپرم) باشد.

در خانم ها نیز درمان می تواند شامل تحریک تخمک گذاری با مصرف دارو، لقاح داخل رحمی و یا خارج رحمی باشد.

• لقاح داخل رحمی (IUI). در این روش، اسپرم سالم مستقیما در داخل رحم و در نزدیکی زمان تخمک گذاری کاشته می شود.
• لقاح خارج رحمی (IVF). در این روش، تخمک های بالغ تحریک شده و خارج از رحم و در محیط آزمایشگاه با اسپرم لقاح داده شده و سپس در رحم کاشته می شوند.

تشخیص ناباروی به  معنای نا امیدی کامل از داشتن فرزند نیست. بلکه ممکن است پروسه بارداری کمی طولانی تر از حالت نرمال باشد و خوشبختانه با توجه به پیشرفت های انجام شده در درمان ناباروری، دیگر نگرانی در خصوص این مساله وجود ندارد. درمانی موثر است که با توجه به سن زوجین، علت بروز ناباروری و یا ارجحیت والدین در نظر گرفته شود.